Merhabalar, blogda yapılan paylaşımlara ek olarak, bu tarihten itibaren “nootropik” ya da diğer adıyla zihin geliştirici moleküller hakkında paylaşımlara başlıyoruz. Latince kelime anlamıyla “zihin bükme” (bending the mind) anlamına gelen bu moleküller ne yazık ki yanlış anlaşılmalar / eksik ve hatalı bilgiler sonucu tam olarak anlaşılamıyor. Nootropikler, tanım olarak etrafına katı sınırlar çizilmesi için uygun olmayan bir alan. Zira tahmin edebileceğiniz ya da edemeyeceğiniz pek çok molekül bu amaçta hizmet edebiliyor, örneğin gündelik hayatta sıkça tüketilen kafein ya da bitter çikolata. Bugün sizleri çok fazla detayda boğmayacağım, sıkıcı konulara zihninizi yormayı sonraya saklıyorum. Bugün daha çok nootropikler nedir / ne değildir’ i kendi deneyimlerim doğrultusunda anlatmak istiyorum.
En Çok Yöneltilen Sorular ve Kısa Cevaplar
1-) Bilişsel faaliyetleri geliştiren her şey nootropiktir.
Cevap: Hayır değildir. Zihin dediğimiz unsur pek çok farklı elementin harmoni içinde çalışmasından ortaya çıkan bir üründür. Bunu herhangi bir açıdan “geliştirmek” herhangi bir ürünü nootropik yapmaya yetmez. Bu önerme size çelişkili gelebilir, böyle hissediyorsanız siyah-beyaz düşünce perspektifinin etkisinde kalmış olabilirsiniz. Yazının başında nootropiklerin etrafına katı sınırlar çizilemez dememin nedeni tam olarak bu idi. Bu moleküller, dikkat ve odaklanma konusunda iyileştirmelerden tutun kısa süreli hafızanızın üzerinde gözle görülür, pozitif değişimler yaratmaya kadar geniş yelpazede bir etki port folyosuna sahiptirler. Ancak, odaklanma sürenizi arttıran kimyasallar nootropik olmak zorunda değildir. Çok genel bir tanım yapmak gerekirse nootropikler şunlar değildir:
- Merkezi / Çevresel sinir sistemine herhangi bir biçimde, kısa ya da uzun vadede büyük ölçekli hasar(lar) bırakan.
- Toksik (zehirleyici) olan.
- Bireyin bilişsel kabiliyetlerinde anomalilere ya da bozukluklara neden olan.
Ancak, pek çok parametreyi göz önünde bulundurduğumuzda (alerji, hassasiyet…) çeşitli nootropik bileşenler, kullanıcılar üzerinde olumsuz etkiler bırakabilmektedir. Alkol ve benzeri toksik bileşenlerle etkileşime geçmeleri istenmeyen sonuçlara gebe olabilir.
2-) Düzenli beslenme , uyku düzeni ve spor varken bu tarz takviyeler gereksizdir.
Cevap: Evet, bahsedilen koşulları sağladıktan sonra kapasitesini tam kullanamayan insanların büyük çoğunluğu için gerekli değildir. Ancak, nootropiklerin kullanımı bütün bunlara rağmen bireyin ihtiyacı doğrultusunda gerekebilir. Bir başka yazımda, spor, beslenme gibi parametrelerin önemini ve zihinsel gelişime katkılarını detaylıca inceleyeceğim, zira nootropiklere başlamadan önce tavsiye isteyen çoğu insana önerdiğim şeyler bunlar. Bir başka dikkat edilmesi gereken nokta, kişinin geliştirmek istediği özelliklerinin sadece nootropiklerin kullanımı ile olmayacağıdır. Nootropikleri daha çok katalizör gibi düşünün. Gelişim süreciniz bir kimyasal tepkimeyse, nootropikler sadece bu tepkimeyi hızlandırır, sonuçlandırmazlar. O yüzden ‘bir hap aldım / toz yuttum hayatım değişti’ bakış açısı yanlıştır. Ne yazık ki nootropikler, yapı ve fonksiyonları itibariyle bu tarz bir etiketlemeye sıkça maruz kalmaktadırlar.
3-) Limitless diye bir film izledim, filmdeki Bradley Cooper gibi mi olacağım yani?
Cevap: HAYIR! Limitless güzel bir filmdir ancak kişisel gelişim filmidir. Oradaki NZT-48 elbette gerçek farmakolojik maddelerden esinlenilmiş olabilir ancak, filmi edebi açıdan incelediğinizde kurgusal ögeler üzerinden kötü durumdaki bir bireyin potansiyelinin farkına varıp, bu potansiyele ulaşma serüvenin konu alıyor. Abartılı noktalar fazla elbette. Ancak gerçek dünyada ne yazık ki böyle bir madde yer almamakta, ya da kullanacağınız hiçbir takviye size filmde gösterilen abartılmış etkileri sağlamayacaktır.
4-) Peki nedir o halde nootropikler?
Daha önce de belirttiğim gibi, nootropikler zihnin çeşitli fonksiyonlarını pik yaptırabilen ya da bir şekilde pozitif yönde geliştiren maddelerdir. Yasaldır ve kullanımları için reçete gerektirmezler. Büyük çoğunluğu besin takviyesi adı altında satılmaktadır. Geriye kalanlar içinse bulunduğunuz ülkenin kimyasallar ve ya kimyasal ihtiva eden maddelerle ilgili yasa ve yönetmeliklerini incelemenizi tavsiye ederim (Türkiye’ de sadece birkaç molekül kontrole tabi ve ya bulundurulması yasak). Ancak çoğu molekül için katı bir kısıtlama yok.
Nootropiklerin Sınıflandırılması
Nootropikler, beynimizin çeşitli bölge ve sistemlerine etki etmek suretiyle bilişsel kabiliyetlerimizi iyileştirirler, ancak her nootropik bunu benzer mekanizmalar ile yapmaz. Bundan sonraki yazılarda beynin ve zihnin işleyişi üzerinde kısaca durduktan sonra, nootropikleri birkaç sınıf altında inceleyeceğim:
-
Adaptojenler: Adaptojenler, kökenleri çoğunlukla Geleneksel Çin Alternatif Tıbbına dayanan bitkisel takviyelerden oluşur. Dengeleyici görevi olduğu düşünülen adaptojenler, tarihin başlangıcından beri çeşitli nedenlerle kullanılmaktadır.
Bilinen Örnekler: Kore Ginsengi, Rhiodela Rosea…
-
Peptitler: Peptitler, Soğuk Savaş döneminde Sovyetler tarafından personelinin daha üstün performans göstermesi maksadıyla sentezlenmiş moleküllerdir. Çoğunluğu deneysel olup, ülkemizde bulunmamaktadırlar. Nootropiklerle yeni tanışmış kişilere önereceğim kimyasallar olmayıp, kullanımlarının kısa ve uzun vadedeki sonuçları pek bilinmemektedir. Çoğunlukla nörojenezi destekleyen yapıdadırlar
-
Rasetamlar: Pirasetam, oksirasetam ve niceleri… İlk sentezlenen nootropiklerden olan bu aileyi bu camianın Corleone’ları gibi düşünebilirsiniz. Etki mekanizmaları yoğunlukla Glutaminerjik sistem üzerinedir. Pirasetam en yaygın olanlarıdır. Kullanımında belirli yan etkilerinden dolayı dikkatli olmak gerekir. Bunlardan daha sonra bahsedeceğiz.
-
Eugeroic Sınıfı: Yunanca ‘iyi uyanma’ anlamına gelen Eugeroic sınıfı, son yıllarda popülerleşmiştir. Narkolepsi tedavisinde kullanılan, ancak duruma göre farklı rahatsızlıkların da tedavisinde destekleyici ya da doğrudan kullanımı bulunan -afinil sınıfı (Modafinil, Armodafinil) farmakolojik ajanlardır. Ana etki mekanizmaları tam olarak bilinmemekle beraber; dopamin, histamin ve çeşitli nörokimyasallar üzerindeki etkileri sayesinde uyanıklığı sağlayıp, odaklanma ve kısa süreli hafızayı iyileştirebildikleri gözlemlenmiştir.
-
Vitaminler ve Aminoasitler: L-Teanin , B6 , B3 , B1 ve benzeri, daha çok destekleyici nitelik taşıyan nootropikleri bu kategori altında inceleyeceğiz.
-
Diğerleri: Tam olarak belirli bir kategoriye sokmakta zorluk çektiğim, ancak nootropik değeri olan kimyasalları, bu başlık altında inceleyeceğiz.
Kapanış / Faydalı Notlar:
Sitede bahsedeceğim ürünleri / kimyasalları kullanmak tamamen kişinin özgür iradesi dahilinde olup, kullanımlardan dolayı oluşabilecek komplikasyonlardan ötürü alınacak tüm sorumlulukları reddediyoruz. Bu içerikleri üreten yazarın, psikoloji, nöroloji ve psikiyatri alanlarında lisansı bulunmamaktadır. Ancak bahsi geçen konularda uzun yıllar tecrübe ve pratik bilgisinin olmasıyla beraber, sözünü edeceği “nootropiklerin” büyük çoğunluğunu bizzat deneyimlemiştir. Nootropik bileşen kullanma hevesiniz varsa, lütfen öncelikle doktorunuza danışınız. Kullandığınız herhangi bir ilaç varsa, mutlaka doktorunuza danışınız.
Ne yazık ki, bu alanda Türkçe kaynakların bulunmadığını, olanların da yetersiz olduğunu gördüğüm için; en azından temel konseptleri ve prensipleri açıklamak arzusuyla bu yazıları yazacağım. Eksik ve ya hatalı bilgilerin bulunmaması adına, yazıların sonunda kaynakça bulunacaktır. Yazılarda kullanılacak , atıfta bulunulacak makalelerin çevirisi (gerekli kısımların) tarafımdan sağlanacaktır.
Yazılarda anlamını bilmediğiniz tıbbi kavramlara rastlayacaksınız. Bu ilk yazı olduğundan, detaylı açıklamalarda bulunmadım ancak sonraki yazılarımda kavramlar açıklığa kavuşacaktır. Müsterih olunuz, acele etmeden, yavaş yavaş keşfedeceğiz.
Bir sonraki yazıda görüşmek üzere, esen kalın.
